Dokumenty

ZASADY REAGOWANIA NA CYBERPRZEMOC

w Szkole Podstawowej im. Marii Dąbrowskiej w Jarosławcu

 

Podstawa prawna:

• Ustawa o systemie oświaty z dn. 7. września 1991 r. – art. 33 ust. 1, (Dz. U. z 2018 r. poz. 1457, 1560, 1669 i 2245)
• Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z dn. 26. października 1982 r.
   (Dz. U. z 2002, nr 11, poz. 109).
• Zarządzenie nr 590/03 Komendanta Głównego Policji
  z dn. 24. października 2003 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań
  przez policjantów w zakresie przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich.
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem
  (Dz. U. z 2003, nr 26, poz. 226)
• Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich. (Dz. U. z 2002, nr 11, poz. 109).
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 14. lutego 2017 r.
  w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z  2017, poz. 59).
• Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. ratyfikowana przez Prezydenta Polski
  na mocy ustawy z dnia 21 września 1990 r. o ratyfikacji Konwencji o prawach dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych
  dnia 20 listopada 1989 r.

 

Polskie prawo nie jest bezradne wobec pojawiających się coraz częściej zjawisk cyberprzemocy. Przewiduje ono bowiem ochronę danych osobowych zamieszczanych w Internecie, ochronę wizerunku, ochronę przed włamywaniem się do korespondencji mailowej. Wszelkie formy gróźb, znieważania, nawet dokonywane za pośrednictwem Internetu, są karalne. Prawo w sposób szczególny chroni dzieci przed pornografią (zarówno przed prezentowaniem im pornografii, jak i przed utrwalaniem treści pornograficznych z ich udziałem).  Zasady korzystania z nowoczesnych środków medialnych reguluje:

• Kodeks karny z 6 czerwca 1997 r. (Dz. U.  1997 nr  88, poz. 553 ze zmian.),
• Kodeks Wykroczeń (t. jedn.: Dz. U. 2007 nr 109 poz. 756),
• Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dn. 4 lutego 1994 r.
  (t. jedn.: Dz. U. 2006 nr 90 poz. 631),
• Ustawa o ochronie danych osobowych z dnia 29 sierpnia 1997 r.
  (Dz. U. 2002 nr 101 poz. 926).

 

Zjawisko cyberprzemocy najkrócej definiuje się jako przemoc z użyciem technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Technologie te to głównie Internet oraz telefony komórkowe. Część definicji ogranicza stosowanie terminu cyberbullying czy cyberprzemoc wyłącznie do przemocy rówieśniczej, inne nie stawiają ograniczeń wiekowych, niewątpliwie jednak najczęściej terminów tych używa się właśnie w kontekście przemocy wśród najmłodszych.

Do zjawisk związanych z cyberprzemocą zalicza się:

• robienie zdjęć innym osobom telefonem komórkowym bez zgody rodziców/opiekunów prawnych,
• wstawianie zdjęć osób zarejestrowanych na fotografii bez ich zgód, a szczególnie
  przy ich wyraźnym sprzeciwie,
• włamania na pocztę elektroniczną, strony internetowe, kradzież treści zamieszczonych
  na prywatnych stronach internetowych,
• stalking (nękanie przy pomocy Internetu, telefonów komórkowych),
• groźby i znieważania wysyłane za pomocą Internetu lub telefonów komórkowych,
• umieszczanie wulgarnych treści w Internecie, publikacja ich w miejscach masowego dostępu dzieci i młodzieży,
• bezprawne wykorzystywanie informacji,
• uwodzenie i treści pornograficzne w Internecie,
• straszenie szantażowanie z użyciem sieci
• publikowanie lub rozsyłanie ośmieszających, kompromitujących informacji, zdjęć, filmów z użyciem sieci
• podszywanie się w sieci pod kogoś wbrew jego woli.

Do działań określanych mianem cyberprzemocy wykorzystywane są głównie: poczta elektroniczna, czaty, komunikatory, strony internetowe, blogi, serwisy społecznościowe, grupy dyskusyjne, serwisy SMS i MMS. W odróżnieniu od „tradycyjnej” przemocy (ang. bullying) zjawisko cyberprzemocy charakteryzuje wysoki poziom anonimowości sprawcy. Ponadto na znaczeniu traci klasycznie rozumiana „siła”, mierzona cechami fizycznymi czy społecznymi, a atutem sprawcy staje się umiejętność wykorzystywania możliwości, jakie dają media elektroniczne.

Postanowienia ogólne:

1. Szkoła prowadzi działania profilaktyczne uświadamiające całej społeczności szkolnej (uczniom, rodzicom, nauczycielom i innym pracownikom szkoły) zasady korzystania i zagrożenia płynące z użytkowania różnych technologii komunikacyjnych.

2. W szkole podejmuje się interwencję w każdym przypadku ujawnienia lub podejrzenia cyberprzemocy.

3. Niniejsze procedury zawierają zasady postępowania nauczycieli i innych pracowników szkoły w sytuacji podejrzenia lub ujawnienia cyberprzemocy.

4. Procedury reagowania na cyberprzemoc w szkole dotyczą zachowań i działań wobec:

 ofiary,

 sprawcy

 świadka

Procedura reagowania w szkole w sytuacji cyberprzemocy

I. Ujawnienie przypadku cyberprzemocy

Informacja o zaistnieniu zjawiska cyberprzemocy, może pochodzić z różnych źródeł. Osobą zgłaszającą fakt prześladowania do wychowawcy klasy może być poszkodowany uczeń, jego rodzice, świadkowie zdarzenia, nauczyciele. Niezależnie od tego, kto zgłasza przypadek cyberprzemocy, procedura interwencyjna powinna obejmować:

• ustalenie okoliczności zdarzenia, jego przyczyn i skutków;

• ustalenie sprawcy (jeżeli jest on nieznany);

• przeprowadzenie rozmów z ofiarą, sprawcą. świadkami, rodzicami ofiary i sprawcy;

• udzielenie wsparcia ofierze przemocy;

• zabezpieczenie dowodów (w miarę możliwości).;

• wyciągnięcie konsekwencji wobec sprawcy przemocy oraz praca nad zmianą postawy ucznia.

 

II. Ustalenie okoliczności zdarzenia

Wszystkie przypadki przemocy, a więc także przemocy z wykorzystaniem mediów elektronicznych, powinny zostać właściwie zbadane, zarejestrowane i udokumentowane.

1. Jeśli wiedzę o zajściu posiada nauczyciel niebędący wychowawcą, powinien przekazać informację wychowawcy klasy, który informuje o fakcie pedagoga szkolnego, dyrektora.

2. Pedagog szkolny i dyrektor wspólnie z wychowawcą powinni dokonać analizy zdarzenia i zaplanować dalsze postępowanie.

Nie wolno konfrontować sprawcy z ofiarą!

3. Do zadań szkoły należy także ustalenie okoliczności zdarzenia i ewentualnych świadków.

 

III. Zabezpieczenie dowodów

1. Wszelkie dowody cyberprzemocy powinny zostać zabezpieczone i zarejestrowane. Należy zanotować datę i czas otrzymania materiału, treść wiadomości oraz, jeśli to możliwe, dane nadawcy (nazwę użytkownika, adres e-mail, numer telefonu komórkowego itp.) lub adres strony www, na której pojawiły się szkodliwe treści czy profil.

2. Takie zabezpieczenie dowodów nie tylko ułatwi dalsze postępowanie dostawcy usługi (odnalezienie sprawcy, usunięcie szkodliwych treści z serwisu), ale również stanowi materiał, z którym powinny się zapoznać wszystkie  zaangażowane w sprawę osoby: dyrektor i pedagog szkolny, rodzice, a wreszcie policja, jeśli doszło do złamania prawa.

 

Jak możesz zarejestrować dowody cyberprzemocy?

• Telefon komórkowy

Nie kasuj wiadomości.

Zapisuj wszystkie zarówno tekstowe, jak i nagrane na pocztę głosową w pamięci telefonu.

• Komunikatory

Niektóre serwisy pozwalają na zapisywanie rozmów. Możesz również np. skopiować rozmowę, wkleić do dokumentu Word (lub innego edytora tekstu) lub Paint, zapisać i wydrukować.

• Strony serwisów społecznościowych, WWW

Aby zachować kopię materiału, który widzisz na ekranie, wciśnij jednocześnie klawisze Print Screen, a następnie wykonaj operację „Wklej” w dokumencie Word lub Paint.

• Czat

Podobnie jak w przypadku stron www, jeśli chcesz zachować kopię materiału, który widzisz na ekranie, wciśnij klawisze Print Screen, a następnie wykonaj operację „Wklej” w dokumencie Word lub Paint. Możesz też po prostu wydrukować interesującą cię stronę.

• E-mail

Wydrukuj wiadomość, prześlij ją do nauczyciela lub pedagoga, który zajmuje się ustaleniem okoliczności zajścia. Zachowanie całości wiadomości, a nie tylko samego tekstu jest bardziej pomocne, ponieważ zawiera informacje o jej pochodzeniu.

 

 

IV. Identyfikacja sprawcy

Co może pomóc w identyfikacji sprawcy?

1. Świadkowie – inni uczniowie odwiedzający „obraźliwe” strony mogą posiadać informacje na temat ich autora, mogą też zidentyfikować numer telefonu komórkowego sprawcy, jeśli nie jest on zastrzeżony.

2. Kontakt z dostawcą usługi internetowej – może on nie tylko zablokować konto agresora lub usunąć szkodliwe treści, ale także podać dane sprawcy cyberprzemocy. Dane takie nie mogą być jednak udostępniane osobom prywatnym. Aby je pozyskać, konieczny jest kontakt z policją.

3. Kontakt z operatorem sieci komórkowej w przypadku, gdy numer telefonu sprawcy jest zastrzeżony – może on podjąć kroki w kierunku ustalenia sprawcy, jeśli otrzyma dane o dacie i godzinie rozmowy. Również w tym przypadku operator może udostępnić te dane tylko policji.

4. Gdy ustalenie sprawcy nie jest możliwe, należy skontaktować się z dostawcą usługi
w celu usunięcia z sieci kompromitujących lub krzywdzących materiałów. Do podjęcia takiego działania zobowiązuje administratora serwisu art. 14 Ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną.

5. W przypadku, gdy zostało złamane prawo, a tożsamości sprawcy nie udało się, ustalić należy bezwzględnie skontaktować się z policją.

 

V. Działania wobec sprawcy cyberprzemocy

Gdy sprawca cyberprzemocy jest znany i jest on uczniem szkoły, pedagog szkolny powinien podjąć dalsze działania.

1. Rozmowa z uczniem-sprawcą przemocy o jego zachowaniu

• celem rozmowy powinno być ustalenie okoliczności zajścia, wspólne zastanowienie się nad jego przyczynami i poszukanie rozwiązania sytuacji konfliktowej;

• sprawca powinien otrzymać jasny i zdecydowany komunikat o tym, że szkoła nie akceptuje żadnych form przemocy;

• należy omówić z uczniem skutki jego postępowania i poinformować
o konsekwencjach regulaminowych, które zostaną wobec niego zastosowane;

• sprawca powinien zostać zobowiązany do zaprzestania swojego działania
i usunięcia z sieci szkodliwych materiałów;

• ważnym elementem rozmowy jest też określenie sposobów zadośćuczynienia wobec ofiary cyberprzemocy;

• jeśli w zdarzeniu brała udział większa grupa uczniów, należy rozmawiać z każdym z nich z osobna, zaczynając od lidera grupy;

• nie należy konfrontować sprawcy i ofiary cyberprzemocy.

2. Powiadomienie rodziców sprawcy i omówienie z nimi zachowania dziecka:

• rodzice sprawcy powinni zostać poinformowani o przebiegu zdarzenia i zapoznani z materiałem dowodowym, a także z decyzją w sprawie dalszego postępowania i podjętych przez szkołę środkach dyscyplinarnych wobec ich dziecka;

• w miarę możliwości należy starać się pozyskać rodziców do współpracy i ustalić jej zasady;

3. Objęcie sprawcy opieką psychologiczno-pedagogiczną:

• praca ze sprawcą powinna zmierzać w kierunku pomocy uczniowi w zrozumieniu konsekwencji swojego zachowania, w zmianie postawy i postępowania ucznia, w tym sposobu korzystania z nowych technologii;

• jeśli szkoła posiada odpowiednie warunki, pomoc psychologiczna może być udzielona sprawcy na terenie szkoły;

 

 

VI .Zastosowanie środków dyscyplinarnych wobec sprawcy cyberprzemocy.

1. Należy pamiętać, iż celem sankcji wobec sprawcy jest:

• zatrzymanie przemocy i zapewnienie poczucia bezpieczeństwa poszkodowanemu uczniowi;

• wzbudzenie refleksji na temat swojego zachowania, zrozumienie krzywdy, jaką spowodował, i powstrzymanie przed podobnym zachowaniem w przyszłości;

• pokazanie społeczności szkolnej, że cyberprzemoc nie będzie tolerowana i że szkoła jest w stanie efektywnie zareagować w tego rodzaju sytuacji.

2. Podejmując decyzję o rodzaju kary, należy wziąć pod uwagę:

• rozmiar i rangę szkody – czy materiał został upubliczniony w sposób pozwalający na dotarcie do niego wielu osobom (określa to rozmiar upokorzenia, jakiego doznaje ofiara), czy trudno jest wycofać materiał z sieci itp.;

• czas trwania prześladowania – czy było to długotrwałe działanie, czy pojedynczy incydent;

• świadomość popełnianego czynu – czy działanie było zaplanowane, a sprawca był świadomy, że wyrządza krzywdę koledze (niektóre akty cyberprzemocy popełniane są nieświadomie lub z niewielką świadomością konsekwencji), jak wiele wysiłku włożył w ukrycie swojej tożsamości itp.;

• motywację sprawcy – należy sprawdzić, czy działanie sprawcy nie jest działaniem odwetowym w odpowiedzi na uprzednio doświadczone prześladowanie;

• rodzaj rozpowszechnianego materiału.

 

 

 

 

 

VII .Działania wobec ofiary cyberprzemocy.

1. Wsparcie psychiczne

Podobnie jak w przypadku innych form przemocy, ofiara cyberprzemocy potrzebuje pomocy i emocjonalnego wsparcia ze strony dorosłych. Musi także wiedzieć, że szkoła podejmie odpowiednie kroki w celu rozwiązania problemu.

 

Podczas rozmowy z uczniem – ofiarą cyberprzemocy:

• Zapewnij go, że dobrze zrobił, mówiąc Ci o tym, co się stało.

• Powiedz, że widzisz i rozumiesz, że jest mu trudno ujawnić to, co go spotkało.

• Powiedz mu, że nikt nie ma prawa tak się zachowywać wobec niego.

• Zapewnij go, że szkoła nie toleruje żadnej formy przemocy i że postarasz się mu pomóc, uruchamiając odpowiednie procedury interwencyjne.

• Bądź uważny na pozawerbalne przejawy uczuć dziecka – zażenowanie, skrępowanie, wstyd, lęk, przerażenie, smutek, poczucie winy.

2. Porada

Uczeń będący ofiarą cyberprzemocy powinien otrzymać poradę, jak ma się zachować, aby zapewnić sobie poczucie bezpieczeństwa i nie doprowadzić do eskalacji prześladowania.

Poradź uczniowi, aby:

• Nie utrzymywał kontaktu ze sprawcą, nie odpowiadał na maile, telefony itp.

• Nie kasował dowodów: e-maili, sms-ów, mms-ów, zdjęć, filmów i przedstawił je Tobie lub innej osobie dorosłej

.• Zastanowił się nad zmianą swoich danych kontaktowych w komunikatorach, zmianą adresu e-mail, numeru telefonu komórkowego itp.

.• Jeśli korzysta z komunikatora, to ustawił go tak, żeby nikt spoza listy kontaktów nie mógł się z nim połączyć.

 Monitoring

• Po zakończeniu interwencji warto monitorować sytuację ucznia sprawdzając, czy nie są wobec niego podejmowane dalsze działania przemocowe bądź odwetowe ze strony sprawcy.

• Rodzice dziecka będącego ofiarą cyberprzemocy powinni być poinformowani
o problemie i otrzymać wsparcie i pomoc ze strony szkoły. W rozmowie z nimi pedagog/psycholog lub wychowawca przedstawiają kroki, jakie zostały podjęte w celu wyjaśnienia zajścia oraz zapewnienia bezpieczeństwa poszkodowanemu uczniowi,
a także, jeśli to wskazane, zaproponować rodzicom i dziecku pomoc specjalisty.

VIII. Ochrona świadków zgłaszających zdarzenie

Jak zachować się wobec świadka zgłaszającego cyberprzemoc?

1. Powiedz, że dobrze zrobił, zgłaszając fakt przemocy.

2. Powiedz, że wymagało to od niego wiele odwagi.

3. Zapewnij o swojej dyskrecji.

4. Nie ujawniaj jego danych, jeśli nie jest to konieczne (np. gdy sprawa została zgłoszona na policję).

5. Pod żadnym pozorem nie konfrontuj go ze sprawcą.

6. Zadbaj o jego bezpieczeństwo, nie upubliczniając jego udziału w sprawie

 

IX. Sporządzenie dokumentacji z zajścia

1. Pedagog szkolny/wychowawca zobowiązany jest do sporządzenia notatki służbowej

2. Jeśli rozmowa przebiegała w obecności świadka (np. wychowawcy), powinien on podpisać notatkę po jej sporządzeniu.

3. Jeśli zostały zabezpieczone dowody cyberprzemocy, należy je również włączyć do dokumentacji pedagogicznej (wydruki, opis itp.).

 

X. Współpraca szkoły z policją i sądem rodzinnym

Większość przypadków cyberprzemocy nie wymaga powiadamiania sądu rodzinnego czy policji i powinna być rozwiązywana przy użyciu dostępnych szkole środków wychowawczych. Istnieją jednak sytuacje, gdy konieczne staje się zgłoszenie sprawy do sądu rodzinnego, a mianowicie:

1) jeśli rodzice sprawcy cyberprzemocy odmawiają współpracy lub nie stawiają się do szkoły, a uczeń nie zaniechał dotychczasowego postępowania, dyrektor szkoły powinien pisemnie powiadomić o zaistniałej sytuacji sąd rodzinny, szczególnie jeśli do szkoły napływają informacje o innych przejawach demoralizacji dziecka;

2) gdy szkoła wykorzysta wszystkie dostępne jej środki wychowawcze (rozmowa z rodzicami, konsekwencje regulaminowe wobec ucznia, spotkania z pedagogiem itp.), a ich zastosowanie nie przynosi pożądanych rezultatów, dyrektor powinien zwrócić się do sądu rodzinnego z wnioskiem o podjęcie odpowiednich środków wynikających z Ustawy o postępowaniu z nieletnimi.

 

W ramach ogólnej współpracy szkoły z policją mogą być organizowane:

• spotkania pedagogów szkolnych, nauczycieli, dyrektora szkoły z zaproszonymi specjalistami ds. nieletnich dotyczące zagrożeń cyberprzemocą w środowisku lokalnym;

• spotkania młodzieży szkolnej z udziałem policjantów m.in. na temat odpowiedzialności nieletnich za popełniane czyny karalne, na temat zasad bezpieczeństwa oraz sposobów unikania zagrożeń związanych z cyberprzemocą;

 Literatura

„System reagowania w szkole na ujawnienie cyberprzemocy” Anna Borkowska, Dorota Macander